WATYKAN

Podejmując prace nad bazyliką św. Piotra Michał Anioł powrócił do pierwotnej koncepcji Bramantego, którą określił jako „klarowną, czystą (tzn. pozbawioną nadmiaru dekoracji) i pełną światła”. Wszystkie wprowadzone przez niego zmiany prowadziły w stronę unifikacji i centralizacji bryły świątyni, tak by zatrzeć wprowadzane w międzyczasie elementy, mające nadać jej plan bazyliki podłużnej. Znacznie pogrubił mury świątyni i filary dźwigające kopułę, zwęził nawy i zmniejszył kaplice. Dla całej bryły budynku najistotniejsze znaczenie mają zmiany, jakie wprowadził w koncepcji kopuły. Artysta zmienił jej rozpiętość – ma ona 42 metry średnicy i 132 metry wysokości licząc od posadzki – dzięki czemu stała się ona akcentem dominującym, podkreślającym środek świątyni, gdzie, jak głosi tradycja, znajdować ma się grób św. Piotra – apostoła i męczennika, uważanego przez kościół katolicki za pierwszego papieża. Projekt kopuły został sporządzony w 1547 roku. Punktem odniesienia była dla architekta nie kopuła Panteonu a kopuła katedry Santa Maria del Fiore we Florencji zaprojektowana przez Filippo Brunelleschiego. Zachowało się kilka rysunków Michała Anioła i wykonany na potrzeby budowy drewniany model kopuły. Za życia artysty (zmarł w 1564 roku) zdołano zrealizować jedynie bęben. Konstrukcja została ukończona w latach 1585–1590 pod nadzorem architektów Giacomo della Porta i Domenico Fontany.



Michał Anioł zaprojektował kopułę opartą na bębnie, który za pośrednictwem pendentywów - narożnych elementów architektonicznych sklepienia o kształcie trójkątów sferycznych, spływa na cztery filary. Kopuła bazyliki jest w chwili obecnej kopułą dwupowłokową, co znaczy, że jej czasza została skonstruowana z dwóch ceglanych powłok. Powłoka zewnętrzna opięta jest 16 pionowymi, kamiennymi żebrami i przeszyta trzema rzędami niewielkich okien. Bęben kopuły jest otoczony wystającymi przed lico muru półfilarami do których dostawione zostały po dwie kolumny zwieńczone kapitelami korynckimi. Pomiędzy półfilarami umieszczone zostały okna oświetlające wnętrze kopuły. Kopuła zwieńczona jest smukłą latarnią – ma ona formę walca nakrytego stożkiem, a jej celem jest dodatkowe doświetlenie wnętrza. Latarnia zyskała bardzo dekoracyjne opracowanie: walec otoczony jest smukłymi, zdwojonymi półkolumnami, a stożek rozczłonkowany sterczynami i „pełzającymi”, spływającymi po jego powierzchni wolutami.



Kopuła bazyliki jest konstrukcją smukłą, wydłużoną, lekkości dodaje jej nieco elipsoidalny, a właściwiej byłoby powiedzieć, jajkowaty kształt czaszy. W koncepcji Michała Anioła dominujący element świątyni był formą dynamiczną, oddziałującą na widza poprzez gwałtowne kontrasty światła i cienia. Dekoracja architektoniczna kopuły została pomyślana tak, by do „współpracy” zaprosić światłocień. Temu służy opięcie bębna rytmem zdwojonych półkolumn, rozczłonkowanie go oknami, bogate opracowanie latarni. Podejście Michała Anioła do architektury było podejściem rzeźbiarskim. W takich kategoriach możemy rozpatrywać dążenie do rozbicia lica ścian drobniejszymi elementami. Światło ślizgające się po licznych wypukłych elementach i skrywające w cieniu partie zagłębione sprawia, że lico muru i zdobiące go elementy wydają się ruszać, są niespokojne, drgają. Ten zabieg dodaje bryle malowniczości i jest zdecydowanym novum w podejściu do architektury. Architektura w wizji Michała Anioła to architektura żywa, poddana gwałtownemu ruchowi, dynamiczna. Takie jej pojmowanie stanowi zapowiedź rozwiązań barokowych.