Krzyżtopór w Ujeździe

Krzyżtopór, słynny renesansowo-manierystyczny, wczesnobarokowy (barok) zamek w miejscowości Ujazd (województwo świętokrzyskie).

Zbudowany w latach 1626-1644 z polecenia K. Ossolińskiego (wg projektu W. Senesa) wielki zamek w stylu włoskim, osiowo zakomponowany, z eliptycznym dziedzińcem wewnętrznym, wzniesiony na szczycie góry, otoczony murem obronnym z basztami. Do bramy prowadził most na arkadach, w części zwodzony. Nad bramą wjazdową, na której widnieje data 1631, wykuto kamienny krzyż (symbol kontrreformacji) i topór (herb fundatora) (stąd nazwa zamku Krzyżtopór).

Zamek słynął z zastosowania podziału czasu do planu jego zabudowy: cztery baszty reprezentowały pory roku, wewnątrz znajdowało się 12 wielkich sal i 52 pokoje, a zgodnie z przekazami w pałacu istniało 365 otworów okiennych. Jedna z komnat miała szklany dach, ponad którym umieszczono wielkie akwarium ze złotymi rybkami. Dookoła zamku założono rozległe ogrody.

Po 1650 należał do Kalinowskich, później Wiśniowieckich, Morsztynów, Paców, Sołtyków, Łempickich i Orsettich. 1655 zamek zdobyli i splądrowali Szwedzi. Zniszczony w czasie konfederacji barskiej w 1770, zamek popadł w całkowitą ruinę i nigdy już nie został odbudowany.