(10)
Kompleks przemysłowy kopalni i koksowni Zollverein -
Kompleks przemysłowy kopalni i koksowni Zollverein w Essen (niem. Zeche und Kokerei Zollverein) – dawny kompleks przemysłowy na północy Essen w zachodnich Niemczech, obejmujący kopalnię węgla kamiennego (niem. Zeche Zollverein) i koksownię (niem. Kokerei Zollverein). Nazwa kompleksu pochodzi od Niemieckiego Związku Celnego (Deutscher Zollverein), XIX-wiecznej organizacji gospodarczej, której działalność przyczyniła się do zjednoczenia Niemiec.
Pierwszy szyb wydobywczy na terenie Zollverein stanął w 1847 – wydobycie rozpoczęto w 1851 i kontynuowano nieprzerwanie do 1986. Węgiel w dużej mierze wykorzystywany był na miejscu do produkcji koksu, najpierw w wielu mniejszych koksowniach bezpośrednio w sąsiedztwie szybów wydobywczych, a następnie w koksowni centralnej. Od lat 50. XX w. kompleks uważany był za największy tego rodzaju w Europie. Wskutek narastających problemów gospodarczych kopalnię zamknięto w 1986 a koksownię w 1993.
Kompleks – po zamknięciu objęty ochroną konserwatorską – tworzy unikatowe świadectwo historii techniki i architektury przemysłowej XX w. – stanowi jedną z głównych atrakcji Europejskiego Szlaku Dziedzictwa Przemysłowego (ang. European Industry Heritage Route, ERIH) – leży na szlaku tematycznym „Górnictwo: Skarby ziemi” i na regionalnym Szlaku Zagłębia Ruhry.
W 2001 kompleks Zollverein został wpisany na listę dziedzictwa kulturowego UNESCO.
