(0)
MAŁA ENCYKLOPEDIA RYCERSKOŚCI
Dariusz Piwowarczyk
Historycy ponoć dzielą się na dwie grupy: tych, którzy czytają źródła, i tych, których zajmuje głównie lektura opracowań. Prof. Franciszek Kusiak przyznaje pierwszeństwo opracowaniom. Chętnie wplata w tekst cytaty z książek innych historyków (niekiedy zajmujące aż pół strony), co nie jest moją ulubioną techniką pisarską. Trudno przez proste zestawienie cudzych myśli dojść do nowych wniosków, łatwo natomiast popełnić przy tym błędy.
Do lektury Rycerzy średniowiecznej Europy łacińskiej zasiadłem więc bez entuzjazmu. Spotkało mnie jednak miłe zaskoczenie, przede wszystkim dzięki lekkiemu pióru autora. Stronice zapełniają ciekawostki, dykteryjki i pasjonujące opowieści biograficzne, przeplatane rozważaniami nad różnymi aspektami działalności członków stanu rycerskiego: tych prawdziwych, zamieszkujących zamki i dwory, i wyidealizowanych, wyjętych z kart eposów i romansów. Brak w niej jednak głębokich analiz, a nawet próby zdefiniowania terminu "rycerstwo", więc historyków zainteresują co najwyżej barwne szczegóły. Jednak dla miłośników średniowiecza książka może być znakomitym wprowadzeniem w świat rycerzy.
Na początku czytelnik poznaje zestaw rycerskich cnót: świeckich – wyrosłych z pola bitwy (honor, odwaga), będących efektem rozwoju systemu feudalnego (wierność, hojność) czy życia dworskiego (szacunek dla kobiet), oraz religijnych (obrona wiary, opieka nad ubogimi i słabymi). Dowiaduje się o patronach rycerstwa, formach rycerskiej pobożności, ideałach dwornej miłości oraz niejednoznacznym stosunku do biedniejszych i stojących niżej w hierarchii społecznej (dawanie jałmużny i łupienie podczas wojen).
Następnie prof. Kusiak opisuje trudną drogę do stania się doskonałym rycerzem. Oprowadza czytelnika po zamkach i omawia średniowieczny rynsztunek bojowy. Wyjątkowy w literaturze popularnonaukowej jest podrozdział poświęcony koniom rycerskim, bowiem nikt dotychczas nie opracował tego zagadnienia tak szeroko.
Autor jest historykiem wojskowości i chyba dlatego rozdział Czas wojenny jest bodaj najlepszą częścią książki. Zawarto w nim podstawowe informacje o organizacji średniowiecznych sił zbrojnych, taktyce i trudach wojny oraz bardzo skróconą historię krucjat i zakonów rycerskich.
Książka nie jest niestety wolna od pomyłek, niekiedy kuriozalnych, gdyż wynikających z niezrozumienia myśli cytowanych badaczy. Najpoważniejszym jest przypisanie kronikarzowi Janowi Długoszowi rycerskiego pasa, przyznanego jakoby za zasługi na polu kultury i historiografii. W rzeczywistości otrzymał go młodszy brat dziejopisa, również Jan. Z powodu błędnego posługiwania się terminem ród heraldyczny (oznaczającego wszystkie rodziny używające tego samego godła) poprawek wymaga podrozdział o herbach. Mniej doświadczonego czytelnika mogą zmylić fragmenty egzemplów z kazań, które z reguły były fikcyjnymi opowieściami ku nauce maluczkich, Tymczasem Kusiak przedstawia je, jakby były zapisem rzeczywistych wydarzeń. Oczywistych nieścisłości jest tu więcej (np. nieprawdą są wiadomości o pasowaniu na rycerzy Mieszka I i Bolesława Chrobrego czy masowych promocjach rycerskich mieszczan i chłopów dokonanych przez Władysława Łokietka i Jagiełłę).
Ogromną zaletą książki jest ponad 50 barwnych i czarno-białych ilustracji przybliżających rycerską ideologię, symbolikę, kulturę duchową i materialną. Praca jest jak piękna, acz nie zawsze kompetentna przewodniczka – przyjemniej ją oglądać niż cytować.
dodane na fotoforum:
