Olkusz, rekonstrukcja murów obronnych.



Geneza Miasta
Powstanie pierwszej osady dającej początek miastu, łączone jest z występowaniem na tym terenie bogatych złóż galeny. Płytkie zaleganie kruszcu, liczne wychodnie, metaliczny wygląd i łatwość uzyskiwania z niego metalu, musiały sprzyjać wczesnemu jego odkryciu. Na terenie Olkusza, początek tej działalności miał miejsce w latach 700-400 p.n.e. Prawdopodobnie wiązało się to z przybyciem w tym czasie na tereny małopolski, plemion celtyckich, znanych z mistrzostwa w obróbce srebra. Niektórzy autorzy prac o mieście, wiążą początki olkuskiego górnictwa, z Fenicjanami. Na dowód podają pierwotną nazwę miasta które miało nazywać się ELKUSZ. Nazwa miasta której pochodzenie nie zostało do końca wyjaśnione, w ciągu wieków ulegało licznym zmianom. W dawnych dokumentach występują : LCUHS, HILCUS, ILCUS, ILKUSZ aż wreszcie Olkusz. W Wielu opisach , licznych barwnych legendach i miejscowej tradycji, Olkusz nazywany jest Srebrnym Miastem. W naukowych publikacjach, nazywany \"kolebką polskiego górnictwa\" z którym przez wieki łączył swoje losy.



Pierwsze informacje o Olkuszu wymieniane są już w komentarzu do biblii autorstwa Rabbi Szlomo Ben Ishak i pochodzą z XI w. Olkusz zaliczany jest do najstarszych w małopolsce otwartych osad typu miejskiego. Miał, zapewne już w XII w. dobrze rozwinięte formy osadnictwa, skoro dokumenty z 1184 roku, wymieniają probostwo olkuskie. Następne potwierdzone źródłami daty pochodzą z lat 1257,1262 i związane są z Bolesławem Wstydliwym który nadał przywilej klasztorowi klarysek zawichoście. Do naszych czasów nie przetrwały dokumenty potwierdzające nadanie Olkuszowi praw miejskich, choć przypuszcza się że mógł tego dokonać właśnie Bolesław Wstydliwy.

Pierwotna lokalizacja Olkusza, znajdowała się ok. 2,5 km na zachód od obecnego miasta. Nieznane są wydarzenia jakie spowodowały przeniesienie Olkusza na nowy teren. Mogły nimi być najazdy Tatarów w 1241 roku i spalenie pierwotnej osady górniczej lub wyczerpanie się złóż wydobywanej tu wówczas rudy. Wiadomo natomiast że w roku 1299 Olkusz był już miastem i to w obecnej do dziś lokalizacji. Miasto w nowym położeniu, pomiędzy rzeką Babą od południa i grzęzawiskami od północy, charakteryzowało się znacznie lepszymi warunkami fortyfikacji, umacniając tym swoja pozycję w systemie ochronnym państwa. Przez nową lokalizację Olkusza, przebiegał wówczas trakt handlowy z Wrocławia do Krakowa, co przyczyniło się do szybkiego rozwoju miasta. Potwierdzają to działania króla Kazimierza Wielkiego, który odbudował miasto po pożarze a w miejsce obwarowań ziemnych, wzniósł mury obronne. Były to potężne grube na 170 cm mury, o łącznej długości 1100 m, wzmocnione 15 basztami. Wejście do miasta umożliwiały 2 bramy: Krakowska i Sławkowska a dla wygody mieszkańców, wybijano w murze tzw. furty. W tym samym czasie, został rozbudowany do dzisiejszych rozmiarów kościół pod wezwaniem św. Andrzeja Apostoła.


Wiek IV
Król Kazimierz Wielki w 1356 roku , zaliczając Olkusz do 6 najważniejszych miast małopolski, potwierdził skalę jego politycznego znaczenia w kraju. Dokumenty zachowane z 2 połowy XIV w. ukazują Olkusz jako ciągle rozwijający się ośrodek miejski i przemysłowy. Liczba mieszkańców ówczesnego Olkusza, stawiała go w rzędzie najludniejszych miast w diecezji krakowskiej, a była to liczba ponad 1 tysiąca ludzi. O randze miasta niech świadczy i to że w 1363 roku w Olkuszu, gościł król Czech i cesarz niemiecki Karol IV, który to zdążał do Krakowa na swój ślub z Elżbietą, wnuczką Kazimierza Wielkiego. Z 1374 roku pochodzi pierwsza ordynacja górnicza, wydana przez Elzbietę Łokietkówne, siostrę samego króla K.K.Wielkiego. Ordynacja traktowała o wysokości danin jakie górnicy (zwani wówczas gwarkami) mięli płacić królowi za korzystanie z jego bogactw, w zamian otrzymali oni sporą wolność.

Pozycja Olkusza ugruntowana przez Kazimierza Wielkiego Staje się podstawą dynamicznego rozwoju miasta w okresie panowania Jagiellonów. Z 1386 roku, pochodzi najstarsza znana pieczęć miejska, zawieszona została przy dokumencie, w którym miasto składało hołd, nowemu królowi władysławowi Jagielle. Istniejący na pieczęci Herb, dał podstawy do odtworzenia najbardziej pierwotnego wyglądu herbu miasta - z dwoma basztami, ceglanym murem, otwartą gościnnie bramą oraz kopaczką zawieszoną nad blankami. Sam król Władysław Jagiełło interesował się górniczym miastem - dowodem mogą być częste wizyty króla w latach 1386, 1423 oraz 1426 oraz fakt iż osobistym złotnikiem Jagiełły był Jan z Olkusza.

Mieszczanie olkuscy, stają się w Krakowie ławnikami, wójtami, właścicielami domów. Znaczna ich liczba piastuje wysokie stanowiska w nauce i administracji. Przykładem może być liczna grupa Janów, którzy profesorowali w XV w. Akademii Krakowskiej. Wśród nich znaleźć można wybitnych teologów, lekarzy, autorów podręczników medycznych. Olkuszanie odnosili sukcesy również w takich specjalnościach jak Astronomia, wspominając chociażby Marcina Bylicę, wykładowcę Uniwersytetów w Padwie i Bolonii, autora tablic astronomicznych., jego krewnego Stanisława Bylicę i Marcina Biema - ten ostatni pracował nad reformą kalendarza. Należałoby tutaj także wspomnieć o najsłynniejszym polskim Astronomie jakim niewątpliwie był Mikołaj Kopernik, bowiem mało kto wie że jego dziadek był olkuskim gwarkiem...


Wiek XV
XV w. W dziejach Olkusza, nazywany jest często tzw. \"Wiekiem Złotym\".Wraz z jego początkiem rozbudowują się przedmieścia, a zaludnienie wzrasta do ponad półtora tysiąca mieszkańców. Budowane są wodociągi, z możliwością doprowadzenia wody bieżącej do mieszkań, powstają brukowane nawierzchnie ulic. Ratusz miejski dostaje nową wieżę, zostaje zbudowana synagoga oraz rozbudowują się kościoły. Na przełomie 1439/40 proboszczem Olkuskim był sam Jan z Kęt, czyli późniejszy święty, patron ubogich i żebraków Jak Kanty.

Wraz z początkiem XVI w. stopniowo spada wydobycie kruszców. Powodem takiego stanu rzeczy, jest najprawdopodobniej wyczerpanie się złóż, na poziomie dostępnym wówczas dla górników. Niższe pokłady były zalewane wodą gruntową, podziemnymi rzekami i ciekami wodnymi. Ten trudny okres dla mieszkańców, trwał do połowy XVI w. Miasto wyludniało i nieco opustoszało. Tą trudną sytuację miała zmienić ogłoszona w 1505 roku, ustawa dotycząca olkuskiego górnictwa : \"Statuta Montana Ilcussiensis\", którą wystawił król Jan Olbracht. Ustawa ta uporządkowała sprawy prawne ówczesnego górnictwa, powołała tzw. sądy górnicze, oraz kontrolowała miejskich gwarków. W 1517 roku dodano również do w/w ustawy status tzw. Komornika Górniczego który decydował o udzielaniu pozwoleń na otwieranie kopalń.


Zygmunt III Waza na monecie bitej w mennicy w Olkuszu

Oprócz wprowadzenia ustawy, zaczęto na niesłychaną dotąd skalę przedsięwzięcie związane z budową sztolni mających odwodnić zalane kopalnie. Przedsięwzięciu patronuje sam król Zygmunt August (osobiście odwiedza miasto w 1547r), a cały projekt przygotowują specjaliści z Węgier, Czech i Śląska. Łączna długość budowanych sztolni wynosiła 32 km w tym 25 km podziemnych chodników. Efektem tych działań było zwiększenie około 4-krotnie wydobycia ołowiu, oraz 5-krotne zwiększenie wydobycia srebra. Nastąpił też ogromny rozwój przemysłu przygórniczego (płuczki i huty przetapiające ołów i srebro). Powstała też mennica która od 1579 roku biła monety z miejscowego srebra. Zlokalizowana była w miejscu dzisiejszego zabytkowego starostwa. Mennica działała 20 lat od 1579 do 1601 roku. Na olkuskich monetach na awersie umieszczono profil aktualnego władcy, natomiast na rewersie był symbol korony (orzeł) któremu od 1580 roku zaczęto dodawać symbol Litwy (p...

dodane na fotoforum:

• Olkusz