(5)
Wyłącz światełko ☼
Pomnik Trójcy Świętej w Lądku-Zdroju – barokowa figura wotywna znajdująca się po zachodniej stronie lądeckiego rynku, wykonana w latach 1739–1742 przez rzeźbiarza Michaela Klahra Starszego.
Wyrzeźbiony z piaskowca pomnik ufundował Johann Anton Reichel, lądecki rajca miejski, radca prawny i notariusz, jako wotum za uratowanie części miasta od gwałtownego pożaru, jaki nawiedził Lądek w nocy z 7 na 8 marca 1739.
Michael Klahr Starszy, autor pomnika, z uwagi na zakres niezbędnych do wykonania prac oraz odmienny niż zwyczajowo przez niego stosowane drewno rodzaj tworzywa: kamień, wykonał dzieło przy znaczącym uczestnictwie pomocników. Porównania sporządzonego przez niego zachowanego projektu (znany jest rysunek ujęcia strony północnej) i szkicu rzeźbiarskiego (do 1945 w zbiorach Reimanna w Lądku znajdowało się terakotowe bozzetto figury Maryi Immaculaty) z ich realizacją każą jednak domniemywać, że brał aktywny udział w procesie powstawania monumentu lub też ściśle go nadzorował.
Klahr nigdy nie ujrzał swojego, jak się miało okazać, ostatniego ukończonego (i największego pod względem gabarytów) dzieła na przeznaczonym dla niego miejscu. Zmarł 9 marca 1742, niedługo przed ustawieniem monumentu w rynku, gdzie ten stoi bez większych zmian do dziś.
Pomnik ma formę otoczonego bogato zdobioną balustradą, wysokiego na niemal siedem metrów, obelisku składającego się z szerokiego cokołu i spoczywającego na nim smukłego filaru. Jego kompozycja zawiera liczne elementy trynitarne: poziomy przekrój obu części obelisku jest w przybliżeniu trójkątem (co sprawia, że figura ma trzy strony), a na każdym z jego trzech poziomów znajdują się trzy (nie licząc figury Maryi) naturalnej wielkości rzeźby, rozmieszczone symetrycznie w rogach przekroju na pierwszych dwóch poziomach.
Figurom świętych na pierwszych dwóch poziomach nadano typową dla baroku pozę egzaltowanego kontrapostu – postacie wydają się być zastygłe w ruchu, dynamiczne, co podkreślają ich skręcone wokół własnej osi masywne sylwetki, odchylone głowy, mocno pofałdowane szaty. Pozostałe cechują spokojne, niezbyt zróżnicowane pozy, rzeźby te stanowią kontynuację stylu \"dojrzałego\" Klahra, zorientowanego na Pragę, który artysta wypracował na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych XVIII wieku. Oba zestawy łączy przeważnie pogodny wyraz twarzy postaci – praktycznie każdy wyrzeźbiony przez śląskiego twórcę wizerunek uśmiecha się mniej lub bardziej wyraźnie, jeżeli tylko pasuje to do tematyki dzieła.
Na pofalowanej barierze otaczającej właściwą część pomnika stoją rzeźby świętych:
Łukasza Ewangelisty (po lewej) z wołem u stóp oraz księgą i paletą z trzema pędzlami w prawej dłoni. Był on malarzem i lekarzem, legenda przypisuje mu autorstwo pierwszego portretu Matki Bożej. Jest patronem malarzy, artystów i lekarzy.
Jana Ewangelisty (z prawej) – u jego stóp siedzi orzeł trzymający w dziobie kałamarz, sam święty w lewej dłoni dzierży księgę, na której widnieje data 1740, najprawdopodobniej określająca rok wykonania figury. Autor Apokalipsy, z krzyża Jezus powierzył mu opiekę nad swoją Matką. Patron 27 profesji, między innymi teologów, pisarzy i aptekarzy.
Antoniego Padewskiego (z tyłu) w habicie franciszkańskim, z księgą w prawej dłoni. Wykładał filozofię na uniwersytecie w Bolonii, znany z wygłaszania żarliwych kazań. Patron małżeństw, narzeczonych, orędownik ludzi i rzeczy zaginionych.
Figury te nie są bezpośrednio powiązane ani z tematyką trynitarną, ani maryjną, lecz z osobą fundatora - dwie ostatnie przedstawiają jego świętych patronów.
Na konsolach przy podstawie filaru znajdują się z kolei wyobrażenia trzech postaci o doniosłym znaczeniu dla Matki Bożej:
św. Joachima (z lewej), ojca Maryi, przedstawionego jako pasterza z laską, u którego stóp stoi baranek. Patron rodziców i dziadków.
św. Anny (z prawej), matki Maryi, z księgą (często prezentowana podczas uczenia córki czytania).
św. Józefa (z tyłu), oblubieńca Matki Bożej, ze stałym atrybutem – siekierką. Parton cieśli, drwali i rzemieślników.
W centralnym punkcie pomnika, pomiędzy podstawą filaru (gdzie akcja toczy się na Ziemi) a jego szczytem (odpowiadającym Niebu), na konsoli z kartuszem herbowym fundatora, Klahr umieścił postać Maryi Immaculaty (Niepokalanie Poczętej) z wieńcem dwunastu gwiazd apokaliptycznych wokół głowy. Matka Boża, ze złożonymi rękoma skierowanymi w lewą stronę i głową odchyloną do tyłu w prawo, ma u swoich stóp półksiężyc, co nawiązuje do wizerunku wniebowzięcia — Assunty oraz odpowiada opisowi w Apokalipsie.
Pod figurą Maryi, w środkowej części cokołu, znajduje się jedyny świecki element rzeźby – tablica fundacyjna. Zawiera ona chronostych z zaszyfrowaną datą 1745. Treść jej tekstu przetłumaczona z łaciny brzmi:
Łaciński oryginał:
Deo trI = VnI
VIrgInI sIne Labe ConCeptae
Iosepho VerbI InCaranatI nVtrItIo
sanCtIsqVe sVIs patronIs eXstrVI feCIt et erIgI
VrbIs hVIVs FaVtor InsIgnIs gratsVs patrIae patrICIVs
per 32 annos
CaesarIs bInI regInae VnIVs
ConsILIarIVs ratIonarIVs, et LogoraphVs
Ioannes AntonIVs ReICheL
post fata orate pro eo.
Tłumaczenie:
Bogu w Trójcy Jedynemu
Dziewicy bez zmazy poczętej,
Józefowi żywicielowi Słowa Wcielonego,
Swym świętym patronom ufundował i wzniósł ten pomnik
Miasta tego dobrodziej, obdarzony godnością patrycjusza przez wdzięczną ojczyznę,
przez 32 lata
dwóch cesarzy i jednej królowej
radca prawny i urzędnik
Jan Antoni Reichel
Po śmierci módlcie się za niego.
Na szczycie obelisku, symbolicznie przedstawiającym Niebo, na zwieńczonej krzyżem (symbolem zbawienia) kuli ziemskiej zasiadają: po prawej – Bóg Ojciec, ukazany jako stateczny mężczyzna z berłem w lewej dłoni; po lewej, po prawicy Ojca – Jezus Chrystus, wyobrażony postacią półnagiego młodego mężczyzny. Nieco niżej widnieje dopełniający Trójcę Świętą znak Ducha Świętego – gołębica. Ojciec i Syn wspólnie podtrzymują swymi prawymi dłońmi koronę zawieszoną nad głową Immaculaty. Takie przedstawienie koronacji Maryi Niepokalanie Poczętej w chwili wniebowzięcia stanowi często powtarzający się motyw sztuki doby kontrreformacji – odpowiedź na kwestionowanie przez dużą część kościołów protestanckich specjalnego statusu Matki Boskiej w doktrynie Kościoła Katolickieg.
Bliźniaczo podobny motyw Trójcy Świętej wieńczy ołtarz główny kościoła parafialnego w Lądku. Autor jego koncepcji, Michael Ignatius Klahr (syn Klahra Starszego), dokonał bezpośredniego zapożyczenia z twórczości ojca.
Jako całość pomnik stanowi powszechnie występujące w epoce baroku theatrum sacrum – spektakl wyznania wiary odgrywany przez umieszczonych na nim świętych, jak i również znak czuwania Opatrzności nad miastem.
Michael Klahr Starszy pozostawił po sobie jeszcze jedno dzieło, o którym przypuszcza się, że mogło pierwotnie wchodzić w skład projektu pomnika (lub też miało stanowić element wystroju należącej do niego kamienicy) – jest to znajdująca się obecnie w Galerii Muzealnej im. Michaela Klahra Starszego figura Mater Dolorosa. Domysły co do pierwotnego przeznaczenia rzeźby wspiera jej stylistyczne podobieństwo do figur ostatecznie umieszczonych w monumencie.
