Twierdza Osowiec

W sierpniu 1915 roku Niemcy jeszcze raz dokonali szturmu, tym razem przy użyciu gazów bojowych. Użyto chloru, którego około 30 tysięcy butli zamontowano przed pozycją wysuniętą twierdzy, zwaną pozycja sośnieńską. 6 sierpnia około godziny 4 rano, kiedy wiatr był sprzyjający, otwarto butle z chlorem, który utworzył chmurę szerokości 3 kilometrów i grubości 10 metrów. Chmura powoli przesunęła się nad pozycje rosyjskie zabijając około 2 tysięcy obrońców. Wśród Niemców także nie obyło się bez strat, gdyż za szybko ruszyli do ataku wpadając w chlor. Szturm niemiecki załamał się około godziny 11, wobec silnego ognia zaporowego artylerii fortecznej Dopiero w drugiej połowie sierpnia 1915 roku w związku z ogólną sytuacją na froncie, dowództwo rosyjskie rozkazało wycofać wojska na nową rubież obrony. Załoga, po 6 miesiącach walki opuściła forty, uprzednio wysadzając je w powietrze. Ewakuacja odbyła się z 22 na 23 sierpnia 1915 roku kończąc w ten sposób udział twierdzy w zmaganiach I wojny światowej. Dzień później twierdza została obsadzona przez tysięczny garnizon niemiecki, który pozostał tam do roku 1919.
Wojsko polskie przejęło Twierdzę Osowiec z rąk niemieckich w lutym 1919 roku. Wiosną 1922 roku rozpoczęto prace mające na celu przywrócenie wartości bojowej twierdzy. W latach 1933 - 1933 podjęto modernizację umocnień twierdzy. Prace budowlane w Osowcu nie ograniczały się jedynie do wznoszenia schronów bojowych. W 1931 roku objęły one również prace wodne: budowę grobli, mostu i jazu żelbetowego. Rozbudowano sieć torów kolejki wąskotorowej. Kolejny etap modernizacji twierdzy Osowiec rozpoczął się wiosną 1939 roku. Projekt zakładał budowę linii ciężkich schronów wzdłuż Biebrzy pod Goniądz, a także rozbudowę lewego skrzydła pozycji w rejonie Fortu III i IV.
Podczas września 1939 r. nie doszło do walk w obrębie Twierdzy Osowiec. Natomiast jej garnizon brał udział w walkach pod Prostakami oraz Wizną. Twierdzę opuszczoną przez oddziały polskie w dniu 14 września 1939 roku zajęły oddziały niemieckie. Wkrótce Niemcy, na mocy paktu Ribbentrop - Mołotow, przekazali twierdzę ZSRR. Twierdza pozostawała w ich rekach do czerwca 1941 roku, kiedy to Niemcy realizując Plan Barbarossa zaatakowali ZSRR. Twierdza została zajęta przez wojska niemieckie 22 czerwca 1941 roku i pozostawała w ich rękach aż do 1945 roku. W sierpniu 1944 roku realizując Plan Bagration dwie armie 2 frontu białoruskiego zajęły Forty znajdujące się na lewym brzegu Biebrzy. W rękach Niemców pozostał fort II Zarzeczny, a linie frontu stanowiła Biebrza. W styczniu 1945 roku zimowa ofensywa doprowadziła do wyparcia Niemców z rejonu Osowca.

Przez osiem lat powojennych w Twierdzy Osowiec nie było wojska. W tym czasie twierdza była grabiona. Dopiero w 1953 r. rozlokowano tu stacjonującą do dziś Jednostkę Wojskową. Wejście żołnierzy skutecznie ukróciło proceder rabunkowy.
9.X.1998 r. Twierdza Osowiec została wpisana do rejestru zabytków. W tym samym roku na terenie Fortu I dzięki Osowieckiemu Towarzystwu Fortyfikacyjnemu (OTF) zostało otwarte Muzeum oraz oddana do zwiedzania trasa historyczno-przyrodnicza. Od lat organizowane są plenery malarskie.
W podziemiach budowli wojskowych znajduje się jedno z największych zimowisk nietoperzy w Polsce. W fortach gnieździ się bielik.
Ze schronami, tunelami i innymi budowlami wojskowymi, od dawna wiążą się liczne legendy. Twierdza ma też swoje duchy, w tym Czarną Damę oraz Tunel Śmierci, w którym pokutuje od 1912 r. duch oficera rosyjskiego. Odważni mogą również zaliczyć schron odchudzania oraz podjąć próbę wyjścia z labiryntu znajdującego się na rawelinie. Na szczęśliwego znalazcę oczekuje zakopana gdzieś w ziemi kasa, jednego z pułków carskich.

Zwiedzanie twierdzy

. Na teren twierdzy możemy wejść jedynie z przewodnikiem. W czasie sezonu letniego, od maja do końca wakacji przewodnik jest na miejscu, gdy przyjdziemy poza sezonem musimy przewodnika zamówić telefonicznie /30 min wcześniej/. Również zwiedzanie dłuższe niż 2 godziny musimy ustalić wcześniej telefonicznie / 600-941-954/. Twierdzę zwiedza się co najmniej 2 godziny a maksymalnie 9 godzin. Standardowa trasa to 2 godziny. Godzina pracy przewodnika kosztuje 30zł Koszt ten rozkłada się na grupę, która może liczyć od 1 do 40 osób. Do tego dochodzą opłaty stałe, czyli bilety wstępu: dorośli 5zł, 3zł młodzież ucząca się, dzieci - wejście darmowe.
Zwiedzanie zaczynamy od muzeum . Tutaj poznamy historię budowy twierdzy, zobaczymy tysiące eksponatów. Po wyjściu z muzeum przewodnik zabierze nas na długi spacer po korytarzach twierdzy. Poza zwiedzeniem naziemnej części będziemy mieli możliwość zwiedzenia jej rozległych podziemi. To właśnie w ciemnych korytarzach poczujemy to, co czuli żołnierze w latach wojny. Poza zimnem i wilgocią zmagali się z ciemnościami oraz wiecznym strachem. Poczujemy to, gdy przewodnik zgasi latarki i zaprosi nas do przejścia korytarza po ciemku, zaczniemy czuć respekt i odnosić się do tych murów w inny sposób.
Godziny otwarcia 10:00 - 15:00.

https://www.garnek.pl/vinga