Zamek Kazimierzowski ,obecnie w remoncie ..

Górujący nad Przemyślem Zamek Kazimierzowski stanowi wizytówkę tego miasta i jest jego najbardziej rozpoznawalnym zabytkiem. Wzgórze Zamkowe, na którym stoi jest ze wszystkich stron otoczone stromymi zboczami. Nazwę swą wzięło od wzniesionego po roku 1340, za panowania Kazimierza Wielkiego, murowanego zamku w stylu gotyckim, z którego do dzisiaj zachowała się jedynie brama wjazdowa. Wcześniej, bo XI w. na dzisiejszym wzgórzu wznosił się gród otoczony wałami. Zabudowany był drewnianymi domostwami, wśród których w południowej, kulminacyjnej części znajdowała się kamienna świątynia w kształcie rotundy z apsydą. Do rotundy od strony północnej przytykało krótszym bokiem, również kamienne, palatium. Na miejscu wczesnohistorycznego grodu, kiedy Przemyśl powrócił do Polski po rywalizacji polsko – rusko - węgierskiej, wybudowano zamek właśnie z nakazu Kazimierza Wielkiego. W jego obrębie znalazła się stara cerkiew ruska z ciosowego kamienia. Świątynię tę, zamieniono w 1412 r. na katedrę łacińską, po 1470 r. rozebrano, a sam zamek został spalony przez Wołochów w 1498r. Dzieło Kazimierza Wielkiego dopiero w latach 1512 – 1553 odbudował i rozbudował starosta przemyski Piotr Kmita na zlecenie króla Zygmunta Starego. XVI – wieczna budowla składała się z dwóch członów: przygródka i zamku właściwego. Przygródek o charakterze gospodarczym zajmował północno – zachodnią część wzgórza i miał między innymi dwie wieże drewniane, a w jednej z nich znajdowała się brama. Natomiast zamek właściwy na planie czworoboku utworzonego przez kurtyny, wzmocniony był w narożnikach przez baszty, z których jedna była czworoboczna, a pozostałe okrągłe. Narożniki założenia zamkowego wyznaczały kierunki świata. Z kolei na dziedzińcu znajdowały się budynki drewniane o charakterze gospodarczym oraz studnia, a także budynki murowane o funkcjach mieszkalnych. Dalszą modernizację zamku w latach 1612-1613 przeprowadził starosta Marcin Krasicki. We współpracy z włoskim architektem Galeazzo Appiani starał się przekształcić obiekt w rezydencję pałacową. Jednak podwyższono tylko baszty północną i wschodnią, zwieńczając je attykami, jak również przekształcono skrzydło północno – wschodnie w budynek mieszkalny i rozpoczęto budowę krużganków.Dopiero w 1798 r. starosta przemyski Stanisław Poniatowski – późniejszy ostatni król Polski przystąpił do kolejnego remontu. Za jego czasów wyburzono zniszczoną kurtynę południowo – zachodnią wraz z basztami południową i zachodnią, a równocześnie wybudowano nowy mur południowo – zachodni cofnięty do wewnątrz założenia o około 10 m. Wówczas wyremontowano północno – wschodnie skrzydło mieszkalne, a do budynku bramnego dostawiono przypory.

Tereny wokół zamku niegdyś nie były porośnięte drzewami dla lepszej widoczności w razie ataku wroga. W XVI – XVII w. rosły tam sady starościńskie. Dopiero, dla spragnionych wytchnienia i romantyzmu, w 1842 r. założono na wzgórzu park miejski. Prawdopodobnie równocześnie przy niwelacji terenu zniszczono pozostałe części przygródka. W latach 1865 – 1867 wyremontowano skrzydło północno – wschodnie i basztę północną. Z kolei w 1885 r. roboty ziemne i adaptacyjne w skrzydle północno – wschodnim związane były z przejęciem obiektu na cele teatru przez Towarzystwo Dramatyczne „Fredreum”.

Wraz z opanowaniem miasta przez Austriaków powzięto zamiar zamiany zamku na więzienie. Miano stworzyć tu wielki kryminał dla więźniów skazanych przez sądy galicyjskie na dłuższy wymiar kary. Ostatecznie wykorzystali go na koszary i magazyny wojskowe. W latach dwudziestych XX w. ważną rolę w konserwacji zamku przemyskiego odegrało przemyskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Odrestaurowano wówczas basztę północną. Natomiast w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych odbudowano baszty południową i zachodnią okrągłą oraz łączącą je kurtynę. Pomieszczenia teatralne otrzymały wystrój współczesnych wymogów. Na dziedzińcu zamkowym na podstawie istniejących reliktów rotundy i palatium została wykonana replika, która kształtem odpowiada autentycznym odkrytym murom i wykonana jest z materiału z jakiego została wzniesiona pierwotnie. Jest to unikatowy w skali kraju zabytek sztuki sakralnej.