Święty Krzyż patrz. Łysa Góra, (595 m n.p.m.), niegdyś zwany Łysiec, leżący we wschodniej części pasma Łysogór, drugi co do wysokości szczyt w Górach
Świętokrzyskich.

Za czasów pogańskich Swięty Krzyż stał się miejscem kultu religijnego. Wpływ na to miał bez wątpienia rozwój przemysłu metalurgicznego u podnóża góry, a także żyzne gleby, które sprzyjały osadnictwu. Z tamtego okresu pochodzą pozostałości kamiennego wału kultowego, który został usypany w pierwszych wiekach naszej ery, a rozbudowano go w wiekach VIII-X. Pozostały także ślady w postaci wałów o zarysie eliptycznym, widocznych na długości ok. 1,5 km.
Kaplica Oleśnickich, cenny zabytek wczesnego baroku, wybudowana jest na zrębie gotyckiego kapitularza przez Mikołaja Oleśnickiego, wojewodę lubelskiego. Daty rozpoczęcia budowy nie można ustalić. O. Rufin, benedyktyn świętokrzyski, w swojej monografii wydanej w 1611 roku pisze: „Mikołaj Oleśnicki... tymi czasy kaplicę znacznym kosztem dał budować..." Budowę więc rozpoczęto przed rokiem 1611, a ukończono w 1620. Nie znamy nazwiska architekta. Kaplica wzniesiona na planie zbliżonym do kwadratu (12 x 10 m), nakryta promieniście żebrowaną kopułą na pendentywach. Nad kopułą latarnia o sześciu przeszklonych oknach zamkniętych półkoliście. W ścianie wschodniej dwa okna ostrołukowe - zapewne pierwotne - między nimi okno okrągłe. W ścianie zachodniej w arkadach - dwa wejścia z krużganku. Kaplica w pierwszym okresie służyła jako mauzoleum rodziny Oleśnickich. W 1723 r. zmieniła swój charakter - opat Mirecki przeniósł bowiem do niej relikwie Krzyża św. Wtedy otrzymała chór organowy i prawdopodobnie dwoje malowanych drzwi dwuskrzydłowych, które zamykają wejścia z krużganków. Organy z XVIII wieku są czynne

dodane na fotoforum:

• Świętokrzyskie
• Kościoły
• Polskie kościoły
• Kościoły Polskie