(1)
Kościół wzniesiony (ok. 1485-1516) Z fundacji Mikołaja i Krzysztofa Strzały. Wzmiankowany w piśmie bp. Jana z Turzo w 1516 r. Rozbudowany po 1656 r. z fundacji hr. Melchiora Ferdynanda de Gaschin. Przebudowany w 1781 r. przez mistrza budowlanego Krzyszofa Worbsa. W 1853 r. odnowiony, W 1868 r. zostały wzniesione wieże. Gruntownie odrestaurowany w latach 1958-1960 za czasów gwardiana o. Bertolda Altanera.
Wystrój kościoła jest gotycko-barokowy, orientowany. Murowany z kamienia łamanego, otynkowany. Prezbiterium zamknięte trójbocznie, z nową kaplicą Matki Boskiej Częstochowskiej od strony południowej. Pod prezbiterium dwuczęściowa krypta grobowa. Zakrystia od strony południowej w pomieszczeniach klasztornych. Szersza, trójprzęsłowa nawa na planie czworoboku, zwężającego się od strony zachodniej o osi odchylonej od prezbiterium. W prezbiterium sklepienie kolebkowo-krzyżowe. w nawie kolebkowe z lunetami.
Ściany w prezbiterium rozczłonkowano pilastrami, w nawie filarami przyściennymi dźwigającymi przełamujące się belkowanie.
Tęcza zamknięta jest półkoliście. Chór muzyczny murowany, nadwieszony na szerokiej arkadzie. Na zewnątrz kościół otynkowano. Dachy siodłowe, nad kaplicą pulpitowy, kryte blachą miedzianą. Nad nawą dostrzegamy wieżyczkę na sygnaturkę kształtu barokowego i wieża z 1868 r. Ze wschodniej strony kościoła dobudowana kapliczka św. Anny z 1804 r., wybudowana przez gwardiana O. Hilaryona Tutejskiego, w niej kopia figurki św. Anny Samotrzeć z 1770 r.
Wnętrze Bazyliki
Na suficie malowidła »al secco« wykonane przez artystę Józefa Mitschkę w latach 1958-1960, przedstawiające sceny z życia św. Anny: nad chórem - narodzenie Najświętszej Maryi Panny, pośrodku - ofiarowanie NMP w świątyni, w prezbiterium - śmierć św. Anny, obok umierającej - św. Joachim i św. Rodzina.
Ołtarz główny - nowy - w nim gotycka rzeźba św. Anny Samotrzeć z XV stulecia. Ołtarze boczne z XVIII wieku o charakterze barokowym. W nawie przed prezbiterium z prawej strony ołtarze: Matka Boska z Dzieciątkiem Jezus; św. Piotr i Alkantary; św. Antoni z Padwy. Z lewej strony od chóru umieszczono ołtarze: Stygmatyzacja św. Franciszka św. Jadwigi Śląskiej;św. Józef z Dzieciątkiem Jezus. Łuk nad prezbiterium ozdobiono medalionami: na środku - scena ukrzyżowania Pana Jezusa, po prawej - Adam i Ewa w Raju, po lewej - Ofiara Abrahama i jego syna Izaaka.
Nad wejściem bocznym do Bazyliki (z prawej strony) dostrzegamy obraz Świętej Rodziny malarza Tiesena z 1680 r. W kruchcie znajdujemy dwie duże kamienne kropielnice z nieczytelnym napisem z XVIII stulecia. W podziemiach Bazyliki - krypta grobowa; w niej sarkofagi okolicznej szlachty (m. in.: Kalinowskich i Gaschinów) z XVIII- XIX stulecia. Spoczywają tu również: Wielka Podczaszyna krakowska Kunegunda Dembińska, zmarła podczas pielgrzymki w 1770 r., oraz hrabia Piotr Robert Lagnasco - generał i minister wojny Augusta II, króla Polski z żoną Marią Józefą von Toporek.
Kaplica Matki Boskiej Częstochowskiej
Przez łuk, znajdujący się po lewej stronie prezbiterium, można wejść do Kaplicy Matki Boskiej Częstochowskiej. Jej obecny wystrój pochodzi z lat 1979-l98o. Twórcy wykonanej z brązu nastawy ołtarzowej zawarli w niej ciekawą myśl teologiczną. U samego szczytu umieszczony jest Bóg Stwórca, poniżej Jezus Chrystus oraz Duch Święty, który z rozpostartych skrzydeł obdarza wszystko promieniami swojej mocy. Stąd obraz częstochowski jakby wydostawał się zza zasłony, bo Matka Boża także przez Niego ukazała się światu.
W lewej górnej części nastawy umieszczono wyobrażenie Bazyliki św. Piotra w Rzymie oraz Bazyliki św. Anny w Jerozolimie. Poniżej upamiętniona jest l Pielgrzymka Ojca Świętego Jana Pawła II do Ojczyzny w 1979. Dolna jej część przedstawia św. Franciszka z Asyżu na Lateranie. W prawej górnej części przedstawiono podobizny kościołów św. Anny, jeden z najstarszych drewnianych kościołów pątniczych z Olesna (1414) oraz kościół franciszkański W Opolu, w którym jest najstarsza w Polsce kaplica św, Anny (1309). Poniżej znajdujemy podobizny fundatorów klasztoru i kalwarii, oraz historyczną scenę przekazania Franciszkanom kluczy z kościoła św. Anny. Pod mensą ołtarzową umieszczona jest płaskorzeźba przedstawiająca bł. Jana Dunsa Szkota (J. Duns Scotus) - wielkiego, franciszkańskiego czciciela Matki Bożej i obrońcę dogmatu Jej Niepokalanego Poczęcia. Obok ołtarza znajdują się witraże: św. św. Jacka i Maksymiliana Marii Kolbego.
